Bang voor Kunst – Intonarumori ** verplaatst vanwege Corona

** Het gehele Bang voor Kunst programma kan helaas niet plaatsvinden op de geplande data, vanwege het Coronavirus. Zodra dat mogelijk is, gaan we op zoek naar nieuwe data om het complete programma alsnog plaats te laten vinden.

—

Bang voor Kunst is een programma over entartete kunst in relatie tot de actualiteit, in het kader van Overijssel viert 75 jaar vrijheid.

In deze tentoonstelling staan Intonarumori (lawaaimachines) centraal. Ze werden gebouwd in het begin van de 20e eeuw door Luigi Russolo, vernietigd tijdens WOII en naar aanleiding van onderzoek aan het begin van de 21e eeuw opnieuw gebouwd door geluidskunstenaar Wessel Westerveld.

De Intonarumori nemen in de geschiedenis een vreemde plaats in, en raken zowel aan fascisme als aan ‘entartete kunst’: kunst die door de nazi’s in de tweede wereldoorlog als ‘ontaard’ werd gezien en werd verboden. Deze vorm van censuur is een fenomeen dat we vandaag de dag nog steeds kennen. Door sommige politici en regimes wordt onbeschaamd en openlijk gebruik gemaakt van dezelfde technieken die nazi-Duitsland inzette voor het diskwalificeren van kunst.

In de tentoonstelling ‘Intonarumori’ besteden we ook aandacht aan deze actuele context én stellen we de vraag waarom men vanuit politieke overtuigingen in heden en verleden de kunst aan banden wil leggen. Waarom en voor wie kan kunst iets zijn om bang van te zijn? Wat betekent dat voor de relatie tussen vrijheid en kunst?

Intonarumori en replica’s

Samen met cultuurfilosoof John Heijmans heeft geluidskunstenaar Wessel Westerveld onderzoek gedaan naar de oorspronkelijke Intonarumori (lawaaimachines) van Italiaanse schilder, componist en instrumentenbouwer Luigi Russolo. In 1913 publiceerde deze zijn futuristisch manifest L’arte dei rumori (The Art Of Noise) en hetzelfde jaar bouwde hij zijn eerste instrumenten, die hij Intonarumori noemde. De Intonarumori stonden tijdens de Tweede Wereldoorlog te verstoffen in een atelier in Parijs en zijn daar vernietigd in een bombardement. Het manifest L’arte dei rumori en de Intonarumori lijken nogal ‘entartet’ te zijn, waardoor ze moeilijk te rijmen zijn met de fascistische bijsmaak van het futurisme en Russolo zelf.

Vanuit het onderzoek van John Heijmans en Wessel Westerveld ontstond het idee om replica’s te bouwen. Deze serie replica’s zijn nu in gebruik door de Veenfabriek in Leiden. Daarnaast maakte Wessel Westerveld ook een aantal eigen variaties op de Intonarumori, welke te zien zijn in deze tentoonstelling.

Verdiepend programma

Op 19 april zal cultuurfilosoof John Heymans een verdiepende lezing geven over de historische achtergronden van de Intonarumori en verbanden leggen met de actualiteit. Een aantal van Wessel’s instrumenten worden daarna in een optreden gebruikt. Voor dit optreden gaat hij een samenwerking aan met Rick Boerman en Patrick Jonkman onder de naam Kraftformer. De bedoeling van deze samenwerking is om de muzikale eigenschappen van de Intonarumori meer naar de voorgrond te trekken.

Wessel Westerveld

Wessel Westerveld studeerde in 2006 af aan de kunstacademie AKI. Tijdens deze studie begon hij met het bouwen van machines. Aanvankelijk lag de nadruk op de esthetiek van het mechaniek, maar later ging ook het geluid een steeds grotere rol spelen en bouwde hij vooral instrumenten. Zo ontstonden mechanische orkesten waarmee hij optrad in binnen- en buitenland. Naast vele solo optredens waren er ook samenwerkingen met TokTek, Pierre Bastien, Lukas Simonis, Michiel van de Weerthof en Yuri Landman.

Entartete kunst

Entartete Kunst is een Duitse term die in nazi-Duitsland (1933-1945) werd gebruikt om kunst aan te duiden die niet aan de eisen van het nationaalsocialistische regime voldeed. Het ging vooral om joodse en moderne kunst uit die tijd. Het betrof een campagne van de NSDAP om de Duitse kunstwereld onder haar controle brengen, zodat deze voor propagandistische doeleinden van de staat kon worden ingezet. Naast specifieke kunstenaars of kunstwerken werden ook meerdere artistieke bewegingen in hun geheel als ‘ontaard’ beschouwd tijdens het naziregime in Duitsland, zoals Dadaïsme, Expressionisme, Fauvisme, Impressionisme, Kubisme en Surrealisme.

De term entartet werd ook voor muziekstromingen als jazz, atonale muziek, en alle muziek van joodse componisten gebruikt. Het begrip atonale muziek werd opgerekt. Niet alleen de echte atonale muziek was entartet, maar ook muziek zonder duidelijke toonsoort of moderne muziek. Ook Russische, Franse, Tsjechische en Finse muziek werd niet meer gespeeld. Jazz was verboden, evenals andere ‘obscene’ dansmuziek, muziek met ‘negerklanken en -ritmes’ en Amerikaanse dansen zoals de Charleston. Het was voor het eerst in de geschiedenis dat ras bepaalde of muziek goed of niet goed was.

Programma Bang voor Kunst

Deze tentoonstelling is één van de activiteiten in het Bang voor Kunst programma, wat zich afspeelt op verschillende locaties in Deventer.

28/03 – 03/05: tentoonstelling Intonarumori – Wessel Westerveld
29/03: Opening Bang voor Kunst – Intonarumori
19/04: lezingen/gesprek/concert – oa. John Heymans, Kraftformer
02/05: Bang voor Hiphop panel – De Nieuwe Oost pop
22/05: lezing Jonas Staal

Bang voor Kunst legt verbindingen en trekt parallellen tussen de geschiedenis van de entartete kunst/musik en de actualiteit. Tot de eerste signalen van een totalitair regime behoren het onderdrukken of marginaliseren van wetenschappers, journalisten en kunstenaars. Waarom moet kunst aan banden gelegd worden? Wat voor een impact zou een verarmd cultureel landschap op de samenleving hebben? Waarom en voor wie kan kunst iets zijn om bang van te zijn? Welke kracht schuilt er in? En hoe kunnen we deze kracht vandaag de dag aanwenden zodat we moreel juist niet terug glijden naar een jaren 30 klimaat vol angstretoriek? Juist in het kader van 75 jaar vrijheid lijkt het ons goed om hierbij stil te staan.

Bang voor Kunst wordt georganiseerd door De Perifeer, Kunstenlab en De Nieuwe Oost pop.